Irak’ta bu hafta otomobil ya da konut almayı planlayanlar büyük bir şok yaşadı. Zira Irak hükümeti geçen Pazar günü Amerikan Doları ile süreç yapılmasının yasaklandığını duyurdu. Halbuki Irak Dinarı’nın daima bedel kaybetmesi nedeniyle yüksek meblağlı alım satımlarda dolarla süreç yapılıyordu. Konut ya da otomobil almak isteyenler çantalar dolusu dinar yerine dolar kullanılıyordu. Ortadoğu’da Amerikan Doları, şayet elinizde gereğince dirhem, dinar, riyal ya da sterlin yoksa, sahip olunabilecek en âlâ para ünitesi olarak kabul gördü onlarca yıl.
DW Türkçe’den Cathrin Schaer’in aktardığına nazaran, bölgedeki üst seviye siyasetçilerin son bir kaç aydır yaptıkları açıklamalar, artık bu durumun değişebileceğine, doların bölgedeki hakimiyetinin azalabileceğine işaret ediyor.
ABD’li yetkililer, yaptırım uygulanan lakin pek çok Iraklı siyasetçinin örtülü olarak desteklediği İran’a Irak üzerinden çok fazla nakit dolar sokulmasından telaş duyuyor. Bu nedenle de Irak’a dolar girişini zorlaştırmaya yönelik adımlar atıyordu. Engellemelerin yol açtığı dolar kıtlığı, ABD para ünitesine sabitlenmiş olan Irak Dinarı’nın bedelinde dalgalanmalara yol açtı. Bunu da geçen hafta ilan edilen dolar yasağı izledi. Şubat ayında Irak aslında yeniden kısmen döviz krizinin tesiriyle Çin ile ticaretini dolar yerine yuan ile yapacağını açıklamıştı.
ALTERNATİF ARAYIŞI
Suudi Arabistan Maliye Bakanı, bu yılın başında ülkesinin euro ve Çin para ünitesi yuan da dahil olmak üzere farklı para üniteleri kullanarak petrol satmaya “açık” olduğunu duyurdu. Birleşik Arap Emirlikleri de Hindistan ile ticaretin Hint para ünitesi rupisi ile yapacağını açıkladı. Japon para ünitesi yen cinsi tahvil ihraç eden Mısır ise yuan cinsinden tahvil ihraç etmeyi planladığını bildirdi.
Ayrıca Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Cezayir, ve Bahreyn üzere Ortadoğu ülkeleri, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluşturduğu ve jeopolitik bir blok olan BRICS’e katılmak istediklerini açıkladılar. Rusya, bu ittifakın Haziran ayında yapılacak toplantısında üyeler ortasında hudut ötesi ticaret için yeni bir cins para ünitesinin oluşturulmasının tartışılacağını duyurdu. Öte yandan BAE, 2021’den bu yana İsviçre merkezli Milletlerarası Ödemeler Bankası tarafından yürütülen bir pilot projede de yer alıyor. Bu proje, doları baypas edebilecek dijital, hudut ötesi ödemeleri inceliyor. Projede Tayland, Hong Kong ve Çin de yer alıyor.
DOLARIN İŞİ BİTTİ Mİ?
Amerikan Doları’na alternatif arayışları son periyotta gazetelerin manşetlerine taşındı. New York Times, “Doların hakimiyeti tehlikede mi?” başlığıyla gelişmeleri mercek altına alırken Financial Times “Çok kutuplu para ünitesi dünyasına hazırlanın” davetinde bulundu. Bloomberg ise gelişmeleri “Dedolarizasyon nefes kesici süratte gerçekleşiyor” kelamlarıyla kıymetlendirdi.
Bloomberg’in haberine nazaran dolar 1970’li yılların sonunda dünya genelindeki resmi döviz rezervlerinin yüzde 85’ini, 2001 yılında yüzde 73’ünü oluştururken, günümüzde bu oran yüzde 58’e geriledi. Bununla birlikte uzmanlar dolardan uzaklaşma suratının sav edildiği kadar süratli gerçekleşmediği görüşünde.
KÖRFEZ’DE DOLAR HALA KARAR SÜRÜYOR
1970’lerden bu yana petrol üreticisi Körfez ülkelerinin ABD ile iştiraki var. Güvenliği ABD sağlıyor, Suudi Arabistan ve BAE üzere ülkeler de petrol ihraç ediyor. O yıllarda birden fazla Körfez ülkesinin petrol ticaretinin dolar ile yapılması konusunda ABD ile mutabakata varması, doların dünya petrol ticaretinde para ünitesi olarak sabitlenmesine yol açtı.
Peki artık bu devir sona mı eriyor? New York’taki Syracuse Üniversitesi öğretim üyelerinden Profesör Daniel McDowell, DW’nin “Arap başkanlarının açıklamaları Ortadoğu’da dolar evresinin sona erdiğine mi işaret ediyor?” sorusunu yanıtlarken “Açıklamaları yapmak kolay, harekete geçmek daha zor” dedi.
McDowell, “Suudi Arabistan üzere petrol üreticisi ülkeler için bu çeşit açıklamaları yapmak tıpkı vakitte ABD’nin ilgisini çekmek için de bir vesile. Çin ile flört etmek, Amerikalı siyasi karar alıcılarının Körfez ülkelerinin çıkarlarına daha fazla ilgi göstermesini sağlayabiliyor” diye konuştu.
McDowell, Amerikan dolarının bir gün hakimiyetini yitirme ihtimalini dışlamıyor. Latifeyle karışık bir lisanla, “Tüm imparatorluklar eninde sonunda çöker” yorumunu yapan McDowell, “Şimdilik bu açıklamaların birden fazla sembolik ve siyasi. Göreceğimiz rastgele bir değişim marjinal ve yavaş olacaktır” dedi.
UKRAYNA SAVAŞININ ETKİLERİ
DW’nin konuştuğu uzmanlar Ortadoğu’da yaşanan bu gelişmelerde iki etkenin rol oynadığı görüşünde. Birincisi Ukrayna savaşı ile ilgili.
“ABD’nin Finansal Yaptırımları ve Dolara Karşı Milletlerarası Tepki” başlıklı bir kitabı bulunan Profesör McDowell, ABD’nin dış siyasette doları bir silah olarak kullanması nedeniyle rakiplerinin iktisadi faaliyetlerini öbür para ünitelerine kaydırdıklarına işaret ediyor.
Londra merkezli Memleketler arası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü uzmanlarından Hasan Alhasan da “Şu anda Ortadoğu ve Asya’daki ülkeler üzerinden çok fazla Rus parası gidiyor” derken bu ülkelerin ABD ve Avrupa’nın Rusya’ya karşı yaptırımlarını uygulamayan ülkeler olduklarını hatırlatıyor.
Ancak Rusya’ya yönelik yaptırımların daha da sertleşmesi, ikincil yaptırımlara dönüşmesi, bu ülkeleri de yaptırımlara uymak zorunda bırakabilir. Aksi takdirde kendileri de bu yaptırımlara maksat olabilir. Amerikalı Profesör McDowell, bu nedenle bölgedeki ülkelerin dolardan radikal bir formda uzaklaşmaya şimdi hazır olmasalar da bir arayış içerisinde olduklarını anlatıyor.
BÖLGE ÜLKELERİNİN PETROL ENDİŞESİ
Hasan Alhasan, birtakım Ortadoğu ülkelerinin dolardan uzaklaşmak istemesinde bir öteki etkenin daha rol oynadığına işaret ediyor. Alhasan, “ABD’nin, Rusya’nın çıkarlarını gaye almak için, global petrol piyasasının kurallarını yine yazmaya giriştiğini düşünenler var. Ve bu Arabistan için stratejik bir tehdit oluşturuyor” dedi.
Mart ayında Suudi Arabistan Enerji Bakanı Abdülaziz bin Salman, rastgele bir ülkenin Suudi petrol ihracatına Rusya’ya yapıldığı üzere bir fiyat sınırlaması getirmeye çalışması halinde, ülkesinin artık bu ülkeyle ticaret yapmayacağını söyledi. Bir gün sonra Cezayir enerji bakanı da aynı endişe nedeniyle bu açıklamayı yineledi.
İtalya’daki Avrupa Üniversitesi Enstitüsü’nden iktisat Profesörü Maria Demertzis, yaptırımlar devam ettiği surece dolardan uzaklaşmanın süreceği görüşünde. Birebir vakitte niyet kuruluşu Bruegel’in uzmanlarından olan Demertzis, birtakım ülkeler doları baypas etmek istese de, bunun süratle gerçekleşemeyeceğini, mevcut sistemi, altyapıyı ikame edecek alternatiflerin vakit alacağını da de kelamlarına ekledi.
BANKACILIK SİSTEMİNİN ÖNEMİ
Demertzis,”Örneğin Hindistan’daysanız ve Şili’ye bir şey satmak istiyorsanız, bunu muhtemelen dolar üzerinden yaparsınız. Lakin bunu yalnızca bir eseri dolar cinsinden daha kolay fiyatlandırabileceğiniz için yapmazsınız. Bunu tıpkı vakitte süreci gerçekleştirmek için ABD doları altyapısını kullandığınız için de yaparsınız” kelamlarıyla ABD’nin sunduğu sağlam altyapıya, bankacılık sistemine dikkat çekti.
Bu ortada ABD ve Avrupa’nın Rusya merkez bankasının rezervlerini dondurmuş olması, Ortadoğu’da da telaşa yol açmış durumda. Ortadoğu uzmanı Hasan Alhasan, bu nedenle bölge ülkelerinin çok kutuplu bir dünyaya hazırlık yapmakta olduklarını, bu yolla hem dolarize edilmiş bölgelerin içinde ve tıpkı vakitte dışında hareket etmeyi hedeflediklerini aktardı. (DW Türkçe)