Kültür ve sanat eleştirmeni Jason Farago, Türkiye’deki Cumhurbaşkanlığı seçiminin 28 Mayıs’ta yapılacak ikinci tipi öncesinde Cumhurbaşkanı ve Cumhur İttifakı’nın Cumhurbaşkanı aday Recep Tayyip Erdoğan’ın iktidarı devrinde Türkiye’de kültür ve sanat alanında nasıl bir yaklaşım benimsediğini ele alan bir yazı kaleme aldı.
ABD’nin The New York Times gazetesinde yayınlanan “Erdoğan iktidarda kalabilmek için Türk kültürünün istikametini nasıl değiştirdi” başlıklı yazıda, Erdoğan’ın ‘seçmenlerini harekete geçirip etrafında toplayabilmek için Osmanlı geçmişini gösteriye çevirdiği, kültür alanındaki muhaliflerinin ise sansür yahut hapishane ile karşı karşıya kaldığı’ belirtildi.
‘SEÇMENLER BU METAMORFOZUN GERİSİNDEKİ İDEOLOJİYİ DE OYLAYACAK’
Yazısına başlarken Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 14 Mayıs seçimlerinden evvel Ayasofya’yı ziyaret ettiğini hatırlatan Jason Farago, Erdoğan’ın bu sayede ‘seçmenlerine ne yaptığını da hatırlattığını’ belirtti. Ayasofya’nın kiliseden mescide, mescitten müzeye ve son olarak müzeden mescide dönüştürülme kıssasını hatırlatan Farago, “Türkler, bu pazar günü Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci tipi için sandıkların başına geri döndüğünde kısmen bu kültürel metamorfozun arkasında yatan siyasi ideolojiyi de oylayacak” değerlendirmesini yaptı.
Jason Farago, yazısında, Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nden akademisyen Edhem Eldem’in “Ayasofya o yeni Osmanlıcı hayalin taçlanmasıdır. Bu, temel olarak siyasi ve ideolojik hengame, tartışma ve polemikleri tarih ve geçmişin çok çok ilkel bir anlayışının olduğu bir alana taşımaktır” müşahedesine de yer verdi.
‘BÜYÜK ANITLAR, TV DİZİLERİ, YENİ RETRO CAMİLER…’
“Eğer 21’inci yüzyıl siyasetinin bir işareti de kültür ve kimliğin iktisat ve sınıf üzerinde yükselmesi ise bunun en uzun müddettir devam eden kültür savaşlarından birine konut sahipliği yapan Türkiye’de doğduğu söylenebilir” yorumunda bulunan Jason Farago, “Erdoğan, son 20 yıldır büyük anıtlar, TV dizileri, restore edilen arkeolojik alanlar ve yeni retro mescitler ile Türkiye’nin ulusal kültürünün istikametini değiştirdi; bunu yaparken Osmanlı geçmişinin nostaljik bir halde yine canlanmasını teşvik etti. Bu ise bazen gösterişli bir üslupta, bazen safi kitsch yoluyla oldu” tabirlerini kullandı.
14 Mayıs’taki seçimlerde Erdoğan’ın rakibi, Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu’ndan daha fazla oy aldığını hatırlatan Farago, “Anketler yenileceğini öngördüğünde gösterdiği direnç, elbet partisinin Türkiye medyası ve mahkemelerini sistematik bir biçimde denetim ediyor olmasını da tabir ediyor… Fakat otoriterlik seçimler ve kurşunlardan çok daha fazlasıdır. Televizyon ve müzik, anıtlar ve anma merasimleri, siyasi bir projenin, kültürel bir hınç ve ulusal bir yine doğuşun birinci vasıtalarıdır” yorumunu yaptı.
‘YALNIZCA İSLAMİ DEĞİL TIPKI VAKİTTE MİLLİYETÇİ’
Erdoğan devrinde gerçekleşen kelam konusu kültürel değişimin Türkiye dışında ‘İslami’ olarak değerlendirildiğini aktaran Farago, “Ancak bu seçim dinden fazla milliyetçiliğin Erdoğan’ın kültür ihtilalinin asıl itici gücü olduğunu gösteriyor olabilir. Osmanlı geçmişinin kutlanması ve Batı’da ya da Türkiye’de bu geçmişten nefret ettiği argüman edilen şahıslara olan kızgınlık İslam ile ilgili olmayan milliyetçi gayretler ile el ele gidiyor” dedi.
Özellikle son bir yıl içinde Türkiye’de yasaklanan konserleri de hatırlatan Farago, sanatçı Banu Cennetoğlu’nun şu kelamlarını aktardı: “Çok sıkıntı bir vakit olan 90’lar ile karşılaştırıldığında şu an bilhassa Kürt toplumu için korkutucu olan, o vakitler berbatlığın nereden geldiği iddia edilebiliyordu. Artık ise herkes olabilir. Çok daha gelişigüzel…”
‘BUGÜNÜN GAYRETLERİ OSMANLI BAĞLAMINDA YİNE ÇEKİLİYOR’
Söz konusu ‘stratejinin çalıştığını, bağımsız medyanın küçüldüğünü, kendi kendini sansürlemenin ise yaygın olduğunu’ belirten Jason Farago’ya nazaran, Cennetoğlu, “Kültür ve sanat alanındaki tüm kurumlar son beş yıldır son derece sessiz. Bu bir sanatçı olarak benim için kabul edilemez. Benim sorum şu: Kırmızı çizgiyi ne vakit etkin hale getireceğiz? Ne vakit ‘Hayır’ diyeceğiz ve neden?” sözlerini kullandı.
Bu noktada AK Parti iktidarı devrinde çekilen televizyon dizileri hakkında da müşahedelerini paylaşan Farago, Ayşe Çavdar’ın “Erdoğan’ın telaffuzunu antik çağlara yerleştiriyorlar. Şayet Erdoğan şu anda bir uğraş ile karşı karşıya ise bunu, kurgusal bir Osmanlı bağlamında tekrar çekiyorlar. Bu halde bugünün uğraşı ile ilgili bilgi değil, lakin bu çabanın duygusu toplum ortasında yayılmış oluyor” kelamlarını paylaştı.
‘OSMANLILAR SİZİ ENFLASYON VE KRİZDEN KURTARMAYACAK’
‘Türkiye’deki azınlıkların en büyük tehlikeler ile karşı karşıya olabileceği’ değerlendirmesini de yapan Farago, yazısına son verirken, 23,5 Hrant Dink Hafıza Yeri Program Koordinatörü Nayat Karaköse’nin “Sivil toplum aktörleri daha temkinli bir hal alıyor. Etkinliklerini daha dikkatli bir halde yapıyor” kelamlarını aktardı.
Farago, yazısını şu sözlerle noktaladı: “Fakat Erdoğan pazar günkü seçimi kazansın ya da kaybetsin, hiçbir kültürel milliyetçiliğin karşısında duramayacağı pruva rüzgarları var: Enflasyon ve bankacılar ile finans analistlerinin kırmızı alarm verdiği döviz krizi. Eldem de ‘Bu gelecekte tarihi mirasa yer yok. Osmanlılar sizi kurtarmayacak’ dedi.” (DIŞ HABERLER)